Terça-feira 31 Mai 2011, 6h:55

Dit artikel verscheen eerder op mijn weblog op dinsdag 31 mei 2011

De treffendste verklanking van een koortsdroom moet toch echt "Vers la flamme, Op. 72" van de Russische componist Alexander Scriabin zijn. Dit stuk met een speelduur van ongeveer 6 minuten schreef Scriabin in 1914, een jaar voor zijn dood. Daarmee is het dan ook een goed voorbeeld van de manie die zich meester maakte van de componist tegen het einde van zijn leven.

Nu was Scriabin al heel zijn leven een zonderling. Zijn vroege componistencarrière staat in het teken van een grote liefde voor Frédéric Chopin. Deze liefde was zo groot dat hij zelfs met enkele partituren van zijn Poolse idool onder zijn kussen sliep. De preludes, études, mazurkas en nocturnes zijn verder ook alomtegenwoordig in zijn werk uit die tijd. Het vierde deel van zijn eerste, sombere pianosonate kent vele parallellen met de rouwmars uit de tweede pianosonate van Chopin.
Op latere leeftijd (een relatief begrip bij iemand die slechts 43 werd) raakte Scriabin bezeten door het mysticisme, theosofie in het bijzonder. Vooral de vermeend zuiverende krachten van de elementen (vuur met name) en de symbolische betekenis van kleur werden steeds belangrijker. 1 Een zogenaamd "mystiek akkoord" of het "Prometheus akkoord" vormde vanaf dat moment veelal de basis voor zijn composities. Voor Scriabin werd zijn muziek, naast een verbeelding van zijn wereldbeeld, ook steeds meer een goddelijk instrument dan een vorm van kunst. In dat opzicht lijkt zijn praktijk sterk op die van de laat 18de eeuwse kunstenaar William Blake. Die vatte een vergelijkbaar, complex goddelijk systeem voor de wereld in een geïllustreerde mythologie op basis van veelal christelijke concepten en een flinke dosis nationalisme.

Met zijn nieuwe opvattingen en radicale ideeën over tonaliteit verruilde Scriabin de Laat-Romantische lyriek in de traditie van Chopin in voor het vroege modernisme dat later door bekendere componisten als Igor Stravinsky, Serge Prokofiev en Arnold Schönberg verder werd uitgewerkt. Zijn werk werd ook bombastischer, zowel op muzikaal vlak als thematisch. De symfonieën "Poème de l'extase, Op. 54" en "Prométhée ou le poème du feu, Op. 60" zijn hier een goed voorbeeld van, maar het onvoltooide "Mysterium" spant de kroon. Dit totaaltheater waarbij muziek, dans, kleur en geur de hoofdrol spelen zou een week lang opgevoerd worden aan de voet van het Himalaya gebergte. Kort na de opvoering zou de wereld vergaan en de mensheid plaatsmaken voor een "nobeler ras mensen". 2 Scriabin voltooide het stuk niet en stierf in 1915 aan de gevolgen van bloedvergiftiging, waarschijnlijk opgelopen naar aanleiding van een geïnfecteerde steenpuist of een snede na een onfortuinlijke scheerbeurt.

Vergeleken met de epiek van zijn symfonieën is "Vers la flamme" een relatief bescheiden werk. Intiem kun je de stuwende melodie echter niet noemen, de onverbiddelijke opeenvolging van tremolos en akkoorden doen de compositie kraken van energie en koortsachtige spanning. Uiteindelijk eindigt het geheel in een crescendo, bijna alsof het middelpunt van de vlam bereikt is.

Hieronder een registratie van pianist Vladimir Horowitz die "Vers la flamme" speelt. Op 11-jarige leeftijd speelde Horowitz voor Alexander Scriabin zelf, die hem prees maar ook maande veel te oefenen.

http://www.youtube.com/watch?v=A0nrg7Lqfak
1 Een systeem vergelijkbaar, maar zeker niet identiek aan de wijze waarop mensen met synesthesie zintuigelijke waarnemingen ervaren.
2 Inderdaad, ietwat curieuze raciale ideeën, typisch voor die tijd, waren ook Scriabin niet vreemd.

(http://www.heutediewelt.nl/2011/05/luischtert-vii-alexander-scriabin-vers-la-flamme-op-72/)